Những phát hiện mới ở Gò Tháp

Năm 2013, Đoàn khai quật khảo cổ học của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh đã tiến hành khảo sát và khai quật khu vực Gò Minh Sư, “khu mộ táng” phía Tây Gò Minh Sư và khu vực Đìa Phật - Đìa Vàng. Mục đích chính của ba lần khai quật này nhằm góp phần tìm hiểu đời sống cư dân cổ ở khu di tích Gò Tháp, đồng thời tìm hiểu thêm các vấn đề về chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, tôn giáo của cư dân Óc Eo nói chung.

Kiến trúc đền thờ

Tại khu vực Gò Minh Sư, khai quật mở rộng về phía Tây cho thấy, nơi đây lại có thêm một kết cấu theo dạng kiến trúc của một đền thờ. Những hiện vật tìm được chứng thực một điều rằng, kiến trúc phát hiện trước kia tại Gò Minh Sư chính là đền thờ thần Shiva (phiên âm Hán Việt là Thấp Bà - NV). Nay, cũng tại đây đã phát hiện thêm kiến trúc đền thờ khác. Đó là đền thờ thần Uma hay còn có tên là Gauri hoặc Sati. Đó cũng là loại kiến trúc đền thờ lần đầu tiên những người làm công tác khảo cổ tìm thấy ở khu vực Tây Nam bộ. Ngoài ra, khi mở thêm một hố khác, nhóm khảo cổ cũng đã phát hiện thêm những kiến trúc của đền thờ có khả năng là thờ thần Vishnu (phiên âm Hán Việt là Tỳ thấp nô - NV). Như vậy, xét tổng thể về kiến trúc đền thờ ở Gò Tháp qua đợt ba đợt khai quật năm 2013 đã cho chúng ta thấy rằng: kiến trúc Gò Bà Chúa Xứ ở phía Bắc là đền thờ thần Mặt trời Surya, kiến trúc Gò Tháp Mười ở phía Nam là đền thờ thần Vishnu và kiến trúc Gò Minh sư ở trung tâm là đền thờ thần Shiva và đền thờ vợ ông là Uma.

Liên quan tới vấn đề này, Phó giáo sư Tiến sĩ Đặng Văn Thắng cho rằng thành tố “Mười” trong Đồng Tháp Mười ít nhiều có liên quan đến các đền thờ (dân gian hay gọi là tháp). “Thành tố “Mười” trong Đồng Tháp Mười có thể là chỉ mười tháp. Nhưng mười cũng là một từ định tính chỉ số nhiều chứ không hẳn là từ định lượng. Có thể ít hơn mười tháp mà cũng có thể nhiều hơn”. Thạc sĩ Nguyễn Hữu Lý - Giám đốc Khu di tích Gò Tháp thông tin thêm: “Hiện nay, tại đây chúng ta đã tìm thấy chắc chắn 6 kiến trúc dạng đền thờ, ngoài ra có 2 kiến trúc chưa khai quật. Khả năng Đồng Tháp Mười có mười tháp đúng như truyền thuyết xưa nay. Tuy nhiên, mọi chuyện còn đòi hỏi nhiều lần khai quật và nghiên cứu thêm của các nhà khoa học khảo cổ thì mới tìm ra được những kết luận xác đáng”.

Khu “Gò Mộ” không phải là nơi có mộ táng

Khu Gò Mộ chỉ chung khu đất phía Tây Gò Minh Sư, phía Tây Nam miếu Bà Chúa Xứ. Đợt khai quật từ tháng đầu tháng 8 đến tháng 10/2013, nhóm khảo cổ đã tiến hành mở 12 hố với diện tích khoảng 410m2 . Đây là khu vực trước kia được cho là nơi chôn cất của cư dân cổ Gò Tháp như quan điểm của Tiến sĩ Đào Linh Côn. Thực ra, nơi đây lại là một quần thể của đền thờ Hindu giáo và Phật giáo giai đoạn sớm. Nhiều đền thờ, người dân khi xây dựng, đã xây một bờ kè cao gần 2 mét theo 3 hoặc 4 hướng với 15 lớp gạch nhằm tránh ngập nước. Phía Nam và phía Đông bờ kè được xây thấp hơn vì đây là khu vực được đắp thành gò cao liền với Gò Minh Sư. Chất kết dính vẫn là đất sét dẻo và cát mịn.

Ngoài quần thể đền thờ, đây còn là nơi cư dân sinh sống xung quanh với kiến trúc hệ thống đường đi nối liền nhau. Đường đi cũng là bằng đất sét dẻo, gạch và cát mịn. Đầu tiên là đất sét dẻo, màu đen. Sau đó hệ thống giao thông được gia cố bằng gạch nhằm mở rộng diện tích mặt đường hoặc nối dài thêm. Vì vậy, có những đoạn đường chỉ có gạch và cát mà không có đất sét.

Cư dân Óc Eo có mặt ở vùng đất này rất sớm và tồn tại trong một thời gian dài từ những thế kỷ thứ 2 trước công nguyên với ba lớp cư trú. Bề mặt khu gò ở phía Tây Gò Minh Sư là một gò đất đắp không bằng phẳng. Qua quá trình sinh sống, cư dân đã đắp thành một mặt bằng nhất định. Ở đây, loại hình cư trú chính là trên nền đất đắp và chuyển sang kiến trúc gạch. Hoàn toàn không có dấu vết nhà sàn như nhiều nơi khác. Trong quá trình sinh sống, cư dân Óc Eo cổ đã tận dụng đất sét sẵn có tạo ra nhiều đồ gốm đặc trưng như vò, nồi, múm nắp đậy, cà ràng, bình Kendi... Thậm chí có cả nghề chế tác vàng và thủy tinh.

Tuy nhiên, việc khẳng định khu Gò Mộ không phải là khu mộ táng như công trình nghiên cứu của tiến sĩ Đào Linh Côn trước đây đã khiến không ít người từng gắn bó với Gò Tháp nhiều năm liền băn khoăn. Nếu như phát hiện của Phó giáo sư Tiến sĩ Đặng Văn Thắng là đúng thì một số tư liệu, tài liệu trước nay viết về Gò Tháp phải thay đổi lại. Về vấn đề trên, giáo sư Thắng quả quyết: Chắc chắn là như vậy chớ không thể nói khác hơn. Trước khi công bố kết quả này, tôi đã có hai bài viết trên tạp chí Khảo cổ học và ba bài khác trên tạp chí khoa học của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn thành phố Hồ Chí Minh nói rõ quan điểm của mình về Gò Mộ theo cách nhìn mới qua lần khai quật này. Nói chung, những vấn đề tôi nêu ra anh em trong giới cũng đồng tình. Ngay cả tiến sĩ Đào Linh Côn, chủ nhân của thuyết “mộ táng” ở Gò Tháp cũng chưa có những ý kiến phản bác lại”. Tuy nhiên, trước những đề nghị cần tổ chức một hội thảo khoa học để có kết luận chính xác về vấn đề này đã được Phó giáo sư Tiến sĩ Đào Văn Thắng đồng ý. Việc phát hiện và khẳng định lại khu Gò Mộ không phải là khu mộ táng cũng đã có sự đồng thuận của những người trong cuộc như thạc sĩ Nguyễn Hữu Lý, ông Trần Văn Nam - Trưởng phòng Di sản Văn hóa - Sở Văn hóa, Thể thao - Du lịch; ông Phạm Ngọc Hiếu - Phó Giám đốc Bảo tàng Đồng Tháp và nhiều cá nhân khác có mặt trong các lần khai quật. Nhưng dẫu sao thì một hội thảo khoa học vẫn là điều cần thiết để nhanh chóng có cơ sở công bố lại chính xác những thay đổi về lịch sử khảo cổ ở Gò Tháp.

Hữu Nhân