Vượt bả vật chất, báo chí sẽ dựng lại niềm tin xã hội

Chỉ số hài lòng của công chúng dành cho báo chí càng cao, thì chứng tỏ bản lĩnh chính trị, phẩm chất nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội của nhà báo càng lớn.

Câu chuyện về báo chí tạo dựng niềm tin cho xã hội không phải bây giờ mới được nhắc đến, nhưng khi tân Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: “Báo chí tạo niềm tin xã hội, thì phóng viên chúng ta phải là người được tin cậy nhất trong xã hội” tại buổi khai giảng lớp “Bồi dưỡng nâng cao kiến thức quản lý nhà nước về báo chí” diễn ra vào sáng 13/11/2018 tại Hà Nội, khiến những ai nặng lòng với nghề cầm bút không thể không suy ngẫm một cách nghiêm túc.

Bộ trưởng quả quyết, muốn lấy lại thương hiệu cho những người làm báo thì phải có những hành động thiết thực để tăng niềm tin của xã hội vào chính đội ngũ những người làm nghề báo chúng ta. 

Muốn lấy lại thương hiệu cho những người làm báo thì phải có những hành động thiết thực để tăng niềm tin của xã hội vào chính đội ngũ những người làm nghề báo.

Ảnh:hcmussh.edu.vn

Báo chí tồn tại nhờ niềm tin xã hội

Niềm tin là một tình cảm tự nhiên, thể hiện sự xác tín thiêng liêng vào những điều tốt đẹp mà con người luôn nâng niu, trân trọng và hướng tới. Người xưa từng đúc kết, có niềm tin là có tất cả, thế nên mới có lời khuyên răn mà cũng hàm ý cảnh báo: “Nhất độ thất tín, vạn sự bất tin” (Một lần không giữ lời hứa, vạn sự không thể tin tưởng).

Con người xưa nay vẫn lấy đức tín làm trọng trong quan hệ ứng xử. Vì đức tín nằm trong “ngũ thường” (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín) của đạo làm người, đồng thời luôn giữ một vai trò thiết yếu trong việc góp phần làm lành mạnh hóa các mối quan hệ xã hội. Nói về chữ tín với mình và với người, tiền nhân có câu: “Nhân vô tín bất lập” (người mà không tự trọng đức tín của chính mình thì không làm được việc gì ra hồn), và: “Tín giả nhân nhập” (người có đức tín sẽ được nhiều người khác làm theo).

Không ngẫu nhiên mà từ rất lâu rồi, dân ta có câu “Nói hay như đài”, hay “Báo đăng đây này”. Câu nói mộc mạc ấy có hàm ý tích cực: Đã là đài nói, báo đăng thì chỉ có đúng, trung thực, chính xác. Thế nên có một thời người dân từng động viên, cổ vũ nhau học tập, làm theo những điều đài nói, báo đăng. Niềm tin mà đông đảo thính giả, khán giả, độc giả dành cho các cơ quan báo chí từng là niềm vinh dự, tự hào của những người cầm bút chân chính!

Từ khi bước vào thế giới mở cửa, hội nhập, trước trào lưu “ngành ngành ra báo, nghề nghề ra báo”, báo chí bỗng dưng “trăm hoa đua nở”. Thực tế đó có mặt tích cực là góp phần làm cho thông tin đời sống xã hội sôi động hẳn lên, công chúng có thêm cơ hội lựa chọn “món ăn tinh thần” phù hợp với nhu cầu, sở thích của mình và môi trường thông tin cũng đa dạng, phong phú hơn.

Nhưng trước guồng quay nghiệt ngã của cơ chế thị trường, nhiều cơ quan báo chí, nhất là các báo có xu hướng chạy theo thị trường, các báo điện tử muốn tồn tại đòi hỏi phải lao vào cuộc chạy đua tìm kiếm thông tin - thậm chí là “cuộc chiến” cạnh tranh thông tin - vô cùng quyết liệt.

Trong cuộc chạy đua đó, có người tỉnh táo, minh mẫn, biết giữ “đạo cầm bút” và “lòng thẳng dạ ngay” nên vẫn còn đủ sức bền để bước tiếp con đường đã chọn. Tuy nhiên, cũng có người hấp tấp, vội vàng, lại thiếu kiên tâm giữ “lửa nghề” và bị chuếnh choáng, liêu xiêu bởi “cái bả” vật chất, danh lợi nên đã “sa chân, lỡ bước”, tự đào thải chính mình và “phản bội” cái nghiệp đã một thời từng thiết tha say đắm. Thật lòng mà nói, nghề báo tuy có tổn thất dăm bảy người cầm bút vì bản lĩnh non, phẩm chất kém, trách nhiệm tồi... cũng chả sao. Nhưng mất mát lớn hơn, đấy chính là niềm tin của công chúng với giới báo bị lung lay, chao đảo!

Có một đặc điểm thông tin thời nay rất khác thời xưa mà những người cầm bút đừng bao giờ xem nhẹ: tốc độ truyền tải thông tin cực nhanh, lan tỏa cực mạnh, đến với rất nhiều đối tượng trong cùng một lúc và không dễ “lấp lỗ hổng”, khắc phục cái sai ngay tức khắc. Thế nên, một thông tin sai có thể tạo ra những hệ lụy khó lường. Khi ấy, không chỉ một độc giả (thính giả, khán giả), mà hàng nghìn, hàng vạn độc giả cũng sẽ vơi bớt tình cảm, niềm tin nơi báo chí.

Nói ra điều ấy không phải là “nâng quan điểm” hay “phức tạp hóa vấn đề”, mà sự thật từng có những thông tin sai trái trên báo chí, do không được ngăn chặn kịp thời, đã “nhân bản, tăng tốc” chóng mặt khiến có lúc, có nơi rơi vào tình trạng khủng hoảng truyền thông, làm rối ren, phân tâm dư luận xã hội.

Nâng cao chỉ số hài lòng của công chúng dành cho báo chí

Đề cập đến sự lợi hại của ngôn từ, thông tin, xưa nay người ta thường nói: “Bút sa gà chết”, “Lời nói, đọi máu”, “Nhất ngôn ký xuất, tứ mã nan truy” (Một lời nói ra, bốn con ngựa đuổi không kịp). Vậy nên, những người gắn bó với nghiệp chữ nghĩa như nhà báo, không bao giờ được phép vô tâm, “đùa giỡn” với câu chữ. Nói rộng hơn, người cầm bút phải luôn trung thực, thận trọng và có trách nhiệm về những thông tin của mình đưa ra trước công chúng.

Theo nhận định của Ban Kiểm tra Trung ương Hội Nhà báo Việt Nam, một trong 4 cái sai nổi cộm nhất của báo chí trong thời gian qua là đưa tin không tôn trọng sự thật, bóp méo sự thật bằng cố ý cách bỏ qua hoặc nhấn mạnh những tình tiết phục vụ ý đồ của nhà báo.

Sự thật thường được hiểu là diễn biến đúng như thật, trạng thái chân thực của sự việc diễn ra hay trạng thái đúng như thật của hành động diễn ra. Hiểu đơn giản hơn, sự thật là bản chất cốt lõi của sự vật hiện tượng. Báo chí ngay từ khi ra đời đã mang trong mình sứ mệnh cao cả là thông tin, phản ánh đúng sự thật. Vì vậy, sức mạnh của báo chí trước hết là ở sự thật, nằm trong sự thật. Không thông tin, phản ánh những gì sự thật vốn có, báo chí không còn lý do để tồn tại.

Tuy vậy, sự thật trong hoạt động báo chí cần hiểu một cách biện chứng. Bởi không phải sự thật nào cũng công khai, nhất là những sự thật liên quan đến bí mật an ninh quốc gia, bí mật quân sự- quốc phòng và những vấn đề có ảnh hưởng mật thiết, tác động trực tiếp đến vận mệnh của cộng đồng nói chung, của mỗi số phận con người nói riêng.

Đối với báo chí cách mạng, những sự thật được thông tin, tuyên truyền chỉ có ý nghĩa, giá trị khi sự thật ấy mang lại lợi ích chính đáng cho đại đa số người dân, vì sự phát triển ổn định của đất nước và vì những phẩm giá tốt đẹp của con người. Xem nhẹ, hạ thấp hay xem thường điều căn bản đó sẽ làm cho báo chí đi “chệch hướng” và tự gây tổn hại đến chính mình.

Đừng ai đơn giản nghĩ rằng, làm báo chỉ là một nghề thuần túy, mà hơn thế, đó là một sứ mệnh. Sứ mệnh đó thể hiện ở chỗ: Thông tin báo chí có tác động, ảnh hưởng tích cực (hoặc tiêu cực) đến dư luận xã hội, tâm thế xã hội. Thông tin báo chí thuộc phạm trù tinh thần nhưng có thể biến thành “lực lượng vật chất” nếu nó khơi thông đúng dòng chảy xã hội, kết nối sức mạnh cộng đồng thông qua việc thường xuyên gieo trồng, nuôi dưỡng, bồi đắp niềm tin cho công chúng.

Khi báo chí chủ động định hướng dư luận, tạo dựng “bệ đỡ tinh thần” cho công chúng có niềm tin tích cực, đồng thuận về tư tưởng và hành động, sẽ góp phần thúc đẩy xã hội phát triển tiến lên. Điều này hoàn toàn có cơ sở vì thực tế đã cho thấy, hầu hết công chúng tìm đến báo chí là tìm đến thông tin, muốn cậy nhờ thông tin, hưởng thụ thông tin để mong muốn sống hữu ích hơn, học tập tốt hơn, lao động sản xuất hiệu quả hơn, được “tắm mình” trong “bầu khí quyển thông tin” trong lành, văn minh hơn.

Những người làm báo cần nhận thức thấu đáo vấn đề này để bảo đảm những thông tin mình đưa ra đủ sức lôi cuốn, hấp dẫn công chúng ở những điều nhân văn, tốt đẹp ấy. Thông tin báo chí đưa ra chính xác, kịp thời, bổ ích bao nhiêu sẽ mang lại sự hài lòng cho công chúng bấy nhiêu. Hay nói cách khác, chỉ số hài lòng của công chúng dành cho báo chí càng cao, thì chứng tỏ bản lĩnh chính trị, phẩm chất nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội của nhà báo càng lớn.

Một khi nhà báo bền bỉ, thành tâm nuôi dưỡng niềm tin, ngày ngày tháng tháng- thông qua những tác phẩm báo chí tốt đẹp của mình- để gieo trồng niềm tin cho công chúng, vun đắp niềm tin cho xã hội, thì nhất định sẽ được công chúng và xã hội dành trọn tình cảm mến yêu và tạo điều kiện, môi trường thuận lợi cho báo chí hoạt động. Lúc đó, giới báo Việt Nam tự tin trở lại với niềm hãnh diện từ lời đánh giá “Nói hay như đài”, “Báo đăng đây này” mà công chúng từng cất lên từ tấm lòng chân thật, niềm tin hồn hậu của mình.

Thiện Văn (Vietnamnet)